Zimowe niebo nad Polską

Za oknem mróz, ale nie warto z tego powodu rezygnować ze spacerów, zwłaszcza wieczorem. Zimowe niebo jest piękne! Jakie gwiazdy zobaczymy w bezchmurną noc?

W kwietniu 2020 roku, po publikacji 100 artykułów, sprawdziliśmy, co najchętniej czytacie. Niniejszy tekst (razem z inną opowieścią o nocnym niebie) znalazł się na 3. miejscu. Poznaj całą dziesiątkę najważniejszych tekstów Siedmiu wierzb.

Nadeszła zima – Ziemia przewędrowała kawał drogi wokół Słońca, przy okazji nieco się obróciła się – i nocne niebo nad Polską wygląda już całkiem inaczej niż latem. Wielki Wóz wciąż łatwo odnaleźć, lecz Wega z gwiazdozbioru Lutni już nie zachwyca jasnością i szybko po zmroku chowa się za horyzontem. Zaraz za nią podążają Orzeł i Łabędź.

Nie wypatrzymy też już całego Herkulesa. Zimowe niebo obfituje za to w inne ciekawe gwiazdozbiory. Gotowi na wędrówkę po sklepieniu niebieskim? Wypatrujcie bezchmurnego wieczoru, ubierzcie się ciepło i w drogę!

Zwiastunki zimy – Plejady

Znad widnokręgu nieśmiało zaczynają wyłaniać się sierpniową późną nocą. Wtedy jeszcze Siedem Sióstr świeci nisko. Z każdym jednak dniem zyskują coraz więcej odwagi. W dawnych czasach pojawienie się Plejad na niebie oznaczało koniec prac na polu, a wkrótce potem – gdy po zmroku były już dobrze widoczne – zakończenie okresu wegetacyjnego.

Dlaczego akurat nasi przodkowie zwali je Kokoszkami, tego nie wiem. Ptak kokoszka przylatuje do nas na letnie lęgi, we wrześniu powinny się już z Polski zbierać, a gwiazdy tymczasem dopiero wtedy się pojawiają. A może chodziło o przenośne znaczenie tego słowa? – kobiety zbierające się wieczorami, wykonujące w gronie różne domowe prace i gdakające przy tym niczym… kury, czyli plotkujące? Może Wy coś na ten temat wiecie? Jeszcze inne ludowe nazwy tych gwiazd to Kurczęta i Baby…

Napisałam o Plejadach, że są zwiastunkami zimy, gdyż pojawiają się na niebie jesienią, pod koniec wegetacji i niejako zapowiadają uśpienie życia. Dlatego wspominam je też we wpisie o październikowych i listopadowych wieczornych spacerach. Może jednak lepiej byłoby Siostry nazwać królowymi zimy. To wtedy wschodzą najwyżej i są najlepiej widoczne.

Gdy przedwiośniem, około 10 marca, rośliny powoli zaczynają wracać do życia, Kokoszki widoczne są tylko krótko po zmroku i to dość niewysoko nad horyzontem. Z każdą minutą schodzą niżej i znikają za widnokręgiem już około godziny 22. W kolejnych dniach idą spać coraz wcześniej, by mniej więcej w połowie kwietnia kłaść się razem ze Słońcem. Do września pięknych Kokoszek na niebie nie uświadczymy. Wtedy jednak nie jest ich żal, bo oto nadchodzi już wiosna i nawet bez nich na świecie robi się radośniej.

Gdzie znaleźć Kokoszki?

W grudniu ta otwarta gromada gwiazd jest dość łatwa do odnalezienia na niebie. Plejady położone są w gwiazdozbiorze Byka, jednak ten znak zodiaku, prawdę mówiąc, nie jest zbyt charakterystyczny. Poszukajmy ich inaczej.

Gdy byłam mała, lokalizowałam je względem Kasjopei – położonego wyżej wielkiego „W”. Kierunek wskazywała lewa część tej litery – to szerokie „V”. Uwaga, wzrokiem musimy przewędrować tu spory kawałek nieba!

Kasjopeja a Plejady
Dobrze widoczne zimą na niebie Kasjopeja (wielkie „W”) i Plejady (i mała gromada gwiazd)

Podążanie od Kasjopei to najprostszy sposób znalezienia tej gromady na jesiennym niebie. Teraz Plejady można znaleźć też od drugiej strony. Jeśli kiedyś zdarzyło się Wam już patrzeć trochę dłużej w zimowe niebo, z pewnością dostrzegliście trzy jasne gwiazdy nad południowym, południowo-wschodnim horyzontem położone niemal w linii prostej. To fragment gwiazdozbioru Oriona, o którym więcej za chwilę – tzw. Pas Oriona (jeden z popularnych asteryzmów, czyli układów gwiazd tworzących na niebie pewien wzór, aczkolwiek niezaklasyfikowanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną jako gwiazdozbiory). Skierujcie się w prawo i dajcie się tej linii poprowadzić.

Pas Oriona a Plejady
Pas Oriona prowadzi nas do Kokoszek. A po drodze Dżdżownice

Na obu grafikach podpisałam Aldebarana. Dzięki temu punktowi orientacyjnemu możecie zobaczyć, że za każdym razem podeszliśmy do Plejad z całkiem innej strony. Najjaśniejszą gwiazdę Byka zaznaczyłam jeszcze z jednego powodu. Obok niego znajduje się druga gromada otwarta gwiazd – Hiady lub, jak kto woli, Dżdżownice.

Ale wróćmy jeszcze na chwilę do Plejad. Podobno w dawnych czasach to na nich sprawdzano wzrok. Jeśli gołym okiem dojrzycie w tej gromadzie choćby siedem gwiazd, macie się czym chwalić – jeśli nie wzrokiem, to przynajmniej przejrzystym niebem nad głową, co w dzisiejszych czasach jest niezłym luksusem.

Zimowe niebo łowiskiem wielkiego Oriona

Orion to spory, dość łatwy do dostrzeżenia gwiazdozbiór, głównie dzięki temu charakterystycznemu pasowi. Gdy patrzę na jasne punkty go tworzące, wyobrażam sobie, jak myśliwy klęcząc, napręża łuk. Legenda głosi inaczej: w lewej ręce trzyma złapaną właśnie zwierzynę, a w prawej – maczugę, którą prawdopodobnie chce zdzielić po głowie być może dychające jeszcze stworzenie. Może zobaczycie tam jeszcze coś innego?

Orion, gwiazdozbiór
Orion i jego najjaśniejsze gwiazdy: Rigel i Betelgeza

Najjaśniejszy w Orionie jest Rigel. Na razie zostawmy go w spokoju, wrócimy do niego później, bo teraz ciekawsza od niego jest druga pod względem jasności Betelgeza. Wiecie, że ten czerwony nadolbrzym może niedługo wybuchnąć? Lub już wybuchła, tylko jeszcze nie jesteśmy w stanie tego dostrzec. Światło tej gwiazdy wędruje do nas około 500 lat. Mniej więcej, bo naukowcy obliczali jej odległość od Ziemi kilkukrotnie i za każdym razem wychodziła im trochę inna – od 430 do 790 lat świetlnych.

Cudownie byłoby obserwować wybuch Betelgezy. Zjawisko to nieźle rozświetliłoby nam nocne zimowe niebo. Z tym, że… „w najbliższym czasie” w skali kosmicznej może oznaczać nawet 100 tysięcy lat.

Orion jest jeszcze ciekawszy, niż tu opisuję. Wielka Mgławica Oriona, Płomień, Koński Łeb… Jednak, aby zauważyć ich piękno, przydałoby już uzbroić oko. Na to przyjdzie jeszcze pora. Tymczasem lecimy dalej, choć nie bardzo daleko.

Trójkąt zimowy

Tajemniczą Betelgezę już znacie. A Syriusza? To najjaśniejsza gwiazda, oczywiście oprócz Słońca, na widzianym z Ziemi niebie. Świeci tak mocno, gdyż znajduje się bardzo blisko (w skali kosmicznej) – tylko 8,6 roku świetlnego od nas. Latem i wczesną jesienią próżno go szukać na kopule niebieskiej – wędruje po niej głównie za dnia. W styczniu, a jeszcze lepiej w lutym – to co innego!

Jak go zlokalizować? Spójrzcie na południe, znajdźcie raz jeszcze Pas Oriona, tylko tym razem nie podążajcie wzrokiem w prawo i górę, lecz w lewo i dół. Syriusz znajduje się właśnie tam, mniej więcej w tej samej odległości od asteryzmu w Łowcy, co Aldebaran z drugiej strony. Świeci intensywnie, więc znalezienie go nie powinno stanowić najmniejszego problemu.

Gwiazdozbiorem Syriusza jest Wielki Pies. Niedaleko niego nasi przodkowie narysowali na niebie Małego Psa. Wspominam o nim, gdyż świeci tam kolejna, również nieodległa nam (11,4 roku świetlnego) jasna gwiazda – Procjon.

I właśnie te trzy omawiane powyżej gwiazdy – Betelgeza, Syriusz i Procjon – tworzą charakterystyczny dla tej pory roku asteryzm, prawie równoboczny trójkąt zimowy.

trójkąt zimowy - Betelgeza, Syriusz, Procjon
Trójkąt zimowy – Betelgeza, Syriusz i Procjon oraz gwiazdozbiory tych niebieskich ciał (Orion, Wielki Pies i Mały Pies)

A pamiętacie, które ciała niebieskie tworzą tzw. trójkąt letni?

Olbrzymi zimowy sześciokąt nieforemny

Co tam trójkąt! Zimowe niebo pozazdrościło letniemu i stworzyło coś większego – sześciokąt. Tym razem wzrokiem objąć będziemy musieli ogromną połać nieba.

Czterech aktorów tego aktu już znacie: to Aldebaran w Byku, Rigel w Orionie, Syriusz z Wielkiego Psa i Procjon z Małego. Dołączają do nich Polluks i Kapella.

Polluks to jeden z mitycznych bliźniaków. Razem z Kastorem i paroma innymi gwiazdami tworzy jeden z zodiakalnych gwiazdozbiorów. Kapella zaś to znajdująca się w Woźnicy gwiazda podwójna. Pod koniec listopada i na początku grudnia dwa żółte olbrzymy spoglądają na nas niemal z zenitu.

zimowe niebo - sześciokąt i gwiazdy go tworzące
Zimowe niebo zdominowane przez sześciokąt Syriusza, Procjona, Polluksa, Kapelli, Aldebarana i Rigla

W ramach wprawy spróbujcie na tej grafice dostrzec Kasjopeję, Plejady i inne obiekty, o których była wyżej mowa. A potem – w święta Bożego Narodzenia, sylwestra, Nowy Rok lub Trzech Króli, w wolne pomiędzy nimi, tak naprawdę kiedykolwiek pogoda dopisze – załóżcie ciepłe ubrania, czapki, szaliki, rękawiczki i ruszcie na spacer! Macie swoje ulubione zimowe gwiazdy?

Ciekawa opowieść? Polub nas na Facebooku lub dołącz do naszego newslettera. Dzięki temu nie przegapisz następnych tekstów.

Oznacz Trwały odnośnik.

13 komentarzy

  1. Pięknie to pani przedstawiła. Dziękuję

    • Urszula Drabinska

      Dziękuję za miłe słowa! Mam nadzieję, że bardzo niskie temperatury w tym roku pod koniec lutego nie przeszkadzają w patrzeniu na niebo.

  2. Wygooglowałem sobie ten artykuł i jestem pod wrażeniem. Chyba nigdzie jeszcze nie trafiłem na tak przyjemny opis i wręcz wzorowe ilustracje. Brawo 🙂

  3. Na pewno zostanę tu na dłużej.
    Dawno nikt tak obrazowo i przestępnie nie przedstawił mi nieba. Dziękuję!

    • Pięknie! Tak długo szukałam, a teraz znalazłam jadąc autem nad morze. Dziękuję!

      • Bardzo dziękuję. Szukałam która gwiazda ma niebie tak pięknie świeci w lutowy wieczór. I wiem A to dzięki temu artykułowi. Jeszcze raz dzięki za podzielenie się swoją wiedzą

  4. dzisiaj odkrywając niebo znalazłam te wspaniałe konstelacje zimowe.
    Dziękuję za wiedzę gdzie się mogą znajdywać dane gwiazdy oraz jak się nazywają

  5. Bardzo dziękuję za tak jasne przedstawienie tego co możemy zobaczyć na nocnym zimowym niebie. Idziemy dzisiaj z dziećmi na dwór spojrzeć w gwiazdy:)

  6. trzepałam dywanik na ogródku i zadarłam głowę do góry i zobaczyłam gwiazdy jedne piękniejsze od drugich,i zgadywałam co widzę, i bardzo ubolewałam nad swoim analfabetyzmem ze znajomości nieba.przypadkowo trafiłam w internecie na ten artykuł i dostałam olśnienia.pięknie Pani dziękuję za namiastkę mojego oświecenia i gdyby to było możliwe,to proszę mi wyjaśnić, co tak przemieszcza się po niebie.czy sa to gwiazdy?

  7. Uwielbiam patrzeć w gwiazdy…umiem niektóre wypatrzyć i nazwać, ale z przyjemnością przeczytałam ten artykuł. Proszę o więcej!

  8. aleksander michalski

    obserwując te gwiazdy na niebie, dostaje mistycznego stanu euforii. Uświadamiam jak ze jesteśmy dobnym pyłkiem wraz ze swoją Ziemią.

    • też tak mam.jest takie zdjęcie Ziemi zrobione „z pozycji Plutona” w 1990 r.wykonane przez Voyager 1 i zatytułowane „Błękitna Kropka”.i to zdjęcie,ta Kropka to właśnie ten drobny pyłek jakim jesteśmy we wszechświecie.nie znam albumu,w którym jest opublikowane ale w internecie można je zobaczyć.

  9. Witam, od dziecka znałem Oriona i połowę tego co Pani opowiedziała, dziękuję za resztę, proszę o więcej, dzięki Pani wiem że Plejady to Plejady!Super naprowadzanie jak szukać, polecam też nocne niebo na YouTube, sporo można się dowiedzieć ale nawet tam gość nie prowadzi jak za rękę po niebie jak Pani

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *